Koha e namazit të paradites (duha) dhe e namazit të bajramit

Koha e namazit të paradites (duha) dhe e namazit të bajramit

Amër Ibn Abese tregon: “Thashë: O i Dërguari i Allahut, më informo për ato që ty ti ka mësuar Allahu dhe që unë nuk i di, më informo për namazin!”. Pejgamberi tha: “Fale namazin e sabahut dhe pas tij hiq dorë nga namazi derisa të lindë dielli e të ngrihet (disi nga vija e horizontit), sepse dielli, kur lind, lind ndërmjet dy anëve të kokës së shejtanit[1]. Pas kësaj kohe falu, sepse melekët janë të pranishëm kur falesh, derisa të ngrihet hija në shtizë (e të mos i  mbetet shtizëz aspak hije në tokë)[2]. Në këtë kohë hiq dorë nga namazi, sepse ndizet fort zjarri i xhehenemit[3]. Pak më pas, kur të shfaqet hija (në tokë nga ana lindore), fal namaz, sepse melekët janë të pranishëm kur falesh, derisa të falësh namazin e ikindisë. Pas faljes së namazit të ikindisë, hiq dorë nga namazi derisa të perëndojë dielli, sepse dielli perëndon ndërmjet dy anëve të kokës së shejtanit, e në këtë kohë atij i bien në sexhde kafirët.” Shënon Muslimi (832).

Në një variant tjetër të këtij hadithi në Musnedin e Ahmedit (19433), Sunenin e Nesaiut (572), “eshamijine” të Taberaniut (1969) dhe “et-temhid” të Ibn Abdil Berrit nuk përmendet ndalimi i namazit pas namazit të sabahut dhe as pas namazit të ikindisë, por kjo është një shtojcë e saktë e cila duhet të pranohet. Ibn Rexhebi mbasi ka sjellë disa prej këtyre transmetimeve në “fethul Bari” ka thënë: “Kjo është një shtojcë e saktë që nuk përmendet në ato transmetimet e tjera”.

Sipas variantit të Ahmedit (17014), Ebu Daudit (1273) dhe të tjerë, në këtë hadith caktohet dhe sa duhet të jetë lartësia e ngritjes së diellit nga vija horizontale për lejimin e faljes së namazit pas lindjes së diellit: “Fale namazin e sabahut dhe pas tij hiq dorë nga namazi derisa të lindë dielli e të ngrihet sa një shtizë ose dy shtiza”.

Kjo shtojcë e saktë tregon qartë se disku i diellit duhet të ngrihet të paktën me një lartësi sa një shtizë, në vrojtimin e syrit të lirë, për lejimin e faljes së namazit.

Në librat: “sherhu Muhtasar el Halil” (1/223),  “mevahibul xhelil” (1/416), “et –taxhu vel iklil” (2/569), “eth-themerudani 1/246), “el fevakihudevani”, sqarohet se këtu flitet për gjatësinë e shtizës arabe. Në “hashijetul reudil murrbi” (2/245) Ibn Kasim thotë se flitet për shtizën e tipit ‘hudhejlij’. Në librin sherhu muhtasaril halil (1/224) përmendet se bëhet fjalë për një lloj shtize të gjatë të tipit ‘el kana’. Në librin Mubdi të hanbelive thuhet se mundësia më e madhe është se bëhet fjalë për shtizën e njohur e të zakonshme. Ndërsa Muhamed Ibn Ibrahim Ali shejh në librin “sherhu adabil meshji ile salati” thotë: “Flitet për shtizën e mesme, pasi ka shtiza që njehin për të gjata, dhe ka shtiza që njihen për të shkurtra. Por dijetarët marrin për bazë shtizën me gjatësi të mesme”.

Gjatësia e shtizës është përcaktuar dymbëdhjetë pëllëmbë mesatare në librat e malikive: ‘sherhu muhtasaril halil’ (1/223), ‘el fevakihud devani’, ‘hashijetu savi’, ‘eth-themeru dani’ (1/246). Po kaq përcaktohet dhe në librat e hanefive: ‘hashijetu tahtavi dhe ‘hashijetu ibn Abidin (1/171). Në librin ‘hashijetul buxhejremi’ (2/118) dhe ‘sherhul mukadimetil hadramije’ shtiza përcaktohet sa shtatë kutë (kuti është pjesa e krahut nga byrryli deri te gishtërinjtë). Ndërsa Ibn Kasim në ‘hashijetu reudil murrbi’ thotë se gjatësia e kësaj shtize është gjatë kutë (2/245).

Dymbëdhjetë pëllëmbë mesatare dalin përafërsisht dy  metra e gjysëm. Një gjatësi e përafërt me këtë del dhe nga matja me gjashtë kutët ose shtatë kutët.

Shejh Ibn Uthejmini në librin ‘esh-sherhul mumti’ (4/113) e cakton lartësinë e ngritjes së diskut të diellit një metër nga vija horizontale. Unë nuk kam gjetur ndonjë dëshmi për të vërtetuar saktësinë e përcaktimit dymbëdhjetë pëllëmbë të gjatësisë së llojit të shtizës që përmendet në hadith. Këtë përcaktim e kanë bërë disa dijetarë të hershëm. Siç dihet për shqyrtimin e saktësisë së këtij përcaktimi nevojitet ose një transmetim që cakton llojin dhe gjatësinë e kësaj shtize ose ixhma, ose për rastin në fjalë të dhëna nga banorët e Medines në brezat e parë, por deri më tani unë nuk kam hasur diçka të tillë. Megjithatë përcaktimi i dijetarëve të hershëm është më i mundshëm, sepse ata kanë pasur mundësi më të mira për të evidentuar gjatësinë e shtizës për të cilën flitet në hadithë; ata duhet ta kenë parë më saktësisht se për cilën shtizë flet hadithi, sidomos dijetarët e medhhebit maliki. Kështu që përcaktimi i dijetarëve të hershëm jep mundësinë më të madhe në këtë çështje, aq më tepër që nuk kam parë ndonjë mosmarrëveshje më diferencë të madhe në përcaktimet e dijetarëve të hershëm të fikhut.

Shqyrtuesi i librit e “et-tes’hil fil fikhil maliki” (2/245) sqaron se kjo lartësi (12 pëllëmbë) është përcaktuar me katër gradë. Dihet që një gradë është katër minuta. Si rezultat, i bie që dielli të grihet sa një shtizë nga vija horizontale vetëm 16 minuta pas lindjes. Edhe Turmusiu e ka caktuar katër gradë pas lindjes së diellit në ‘hashijetul menhexhil kavim’. Po kaq caktohet dhe në librin ‘halul ukdeti an mekasidil umdeti’ (Shkëputur nga errshifu multeka ehlil hadith).

Edhe nga vrojtimi që i ka bërë vetë me sy të lirë ngritjes së diellit deri në lartësinë dy metra e gjysëm nga vija horizontali ku shfaqet disku i tij, kam parë se duhet përafërsisht 15 deri në 20 minuta që cepi i sipërm i diskut të diellit të ngrihet deri në këtë lartësi, pra është diçka e përafërt me përcaktimin katër gradë që u përmend më sipër.

Disa dijetarë janë të mendimit se koha e ndaluar pas lindjes së diellit mbaron kur zhduket e kuqja ose zverdhja nga diskun e diellit. Atëherë, sipas këtij mendimi kur zbardhet mirë disku i diellit dhe përhapen rrezet e tij, hynë koha e lejimit të namazit. Këta dijetarë kanë për qëllim ngritjen e diellit deri në lartësinë kur zhduket e kuqja ose zverdhja nga disku i diellit, e jo derisa të zhduket e kuqja apo zverdhja nga rrezet e diellit. Ky mendim përmendet në librin ‘el mebsut’ (1/150), ‘bedaiu sanaii’ (1/438), ‘el mubdi’ (2/42), ‘el insaf’ (2/202)[4]. Ky mendim bazohet në një transmetim të hadithit të Amër Ibn Abeses, ku thuhet: “Pastaj hiq dorë nga namazi derisa të lindë dielli dhe përsakohë që dielli vazhdon të jetë si mburoja derisa të përhapet drita e tij”. Shëojnë Ahmedi dhe Nesaiu. Sipas një varianti që e sjell Ibn Sa’di thuhet: “Kur duket i kuq si mburojë”. Taberani në ‘shamijine’ e sjell kështu: “Kur dielli duket si mburojë derisa të ngrihet në horizont”. Këtë shtojcë e ka sjellë edhe Ibn Abdil Berri në ‘Temhid’. Kjo shtojcë, duke marrë parasyshë rrugët e saj, ka gradën e hadithit ‘hasen’. Dielli krahasohet me mburojën në këto momente për nga nxehtësia e pakët, drita e rrezet e pakëta, ngjyra e kuqe në diskun e tij dhe mundësia për ta shikuar me lehtësi[5]. Këta dijetarë mendojnë se qëllimi i Pejgamberit është të ngrihet dielli në horizont deri në lartësinë kur zhduket e kuqja e diskut dhe përhapet drita e tij. Disa dijetarë të medhhebit hanefi thonë se koha e ndaluar vazhdon përderisa mundesh të shikosh drejt diskun e diellit, ndërse kur nuk mundesh ta shikosh më, hynë koha e lejueshme.

Në hadithet, por dhe në versionet e tyre, të cilët flasin për këtë kohë të ndaluar përmenden disa gjëra të cilat duhet të marren parasyshë për të dalë me një përfundim të saktë:

• Lindja e diellit, e cila tregon shfaqjen e plotë të diskut të tij mbi vijën horizontale.
• Ngritja e diskut të diellit nga vija horizontale. Pra nuk mjafton vetëm shfaqja e plotë e diskut të diellit mbi vijën horizontale, por duhet të ngrihet disi.
• Ngritja e diellit sa lartësia e një shtize.
• Zhdukja e të kuqes nga disku i diellit, përhapja e rrezeve të tij dhe rënia e hijes në tokë[6].

Po të marrim parasyshë terrenin ku ndodhej i Dërguari i Allahut dhe gjatësinë e llojit të shtizës që ai i referohet për caktimin e kohës së ndaluar, nuk ka dyshim se në kohën kur ngrihej dielli sa gjatësia e kësaj shtize, zhdukej e kuqja dhe fillonte përhapja e rrezeve të diellit.

Në vendin tonë për shkak të terrenit malorë, por edhe të pozicionit gjeografik, e kuqja e diskut të diellit zhduket më përpara se kur ngrihet dielli një shtizë, por përderisa Pejgamberi e ka caktuar ngritjen e diellit një shtizë, mundësia më e madhe është se ky përcaktim duhet të merret parasyshë edhe pse e kuqja zhduket më përpara dhe rrezet e diellit përhapen më përpara. Kështu, koha e lejuar pas lindjes së diellit, hynë kur ngrihet dielli nga vija horizontale, në vrojtimin e syrit, sa gjatësia e një shtize.

Ne vendet me terren malorë si vendi ynë, ata që ndodhen në rrëzat e maleve, ku disku i diellit dhe rrezet e tij shfaqen mjaft vonë, do të presin nga momenti kur bien rrezet e diellit në majat e maleve apo të kodrave aq sa pritet në vendet e tjera që nga momenti i shfaqjes së cepit të diskut të diellit e derisa të ngrihet një shtizë. Pra, rreth 15-20 minuta mbas rënies së rrezeve të diellit në majat e maleve për ta hynë koha e lejuar, dmth, koha e namazit të duhasë dhe e namazit të bajramit. Allahu e di më së miri.

[1] Ky fragment duhet të shpjegohet sipas kuptimit të drejtpërdrejtë, që do të thotë se shejtani afron kokën tek dielli në këto kohë, në mënyrë që kafirat të cilët i bëjnë sexhde diellit të bëhen si ata që, në dukje, i bëjnë sexhde vetë shejtanit. Në këtë kohë shejtani dhe pasardhësit e tij kanë mundësi të madhe t’u ngatërrojnë namazin namazlive, kështu që për ruajtjen e namazit nga ngacmimet e shejtanit nuk pëlqehet falja e namazit në këtë kohë, ashtu sikurse nuk pëlqehet të falet namazi dhe në vendet ku strehohet shejtani [Shkëputur nga Sherhu Sahih Muslim i Neveviut 6/112].

[2] Domethënë: në këtë kohë, kur dielli ngjitet në zenit, hija ndodhet në anën e shtizëz, kurse në tokë shtiza nuk ka aspak hije. Në fakt hija e objekteve zhduket tërësisht kur dielli ndodhet në kupën e qilellit vetëm në disa ditë të vitit në zonat që janë afër ekuatorit, siç është Meka. Në këto ditë, në vende si Meka, kur zhduket krejtësisht hija e objektit dhe ngjitet në anën e tij, hynë koha e ndaluar në mesditë, dhe më pas kur hija bie  në tokë, pra kur fillon të duket sadopak hije në tokë, hynë koha e namazit të drekës. Ndërsa në ditët e tjera të vitit, por dhe në vendet e tjera ku asnjëherë nuk zhduket krejtësisht hija e objektit, kur arrin në maksimum shkurtimi i hijes, dielli është ngjitur në zenit dhe ka hyrë koha e ndaluar, më pas kur fillon rritja e hijes, hynë koha e ylesë [Nejlul eutar, Mirkatul mefatih dhe Aunul Ma’bud]. Sipas një shpjegimi tjetër që kanë bërë dijetarët, kuptimi i fragmentit në fjalë është kështu: ‘derisa të duket shtiza diçka e vogël, kur shikon hijen e saj të pakët’ [En Nihaje fi garibil hadith]. Sipas këtij shpjegimi kjo vërehet kur hija pakësohet në maksimum. Porse shpjegimi i parë është më i saktë, sepse më pas në hadith, për hyrjen e kohës së drekës, thuhet: ‘kur të vijë hija (apo kur të shfaqet hija)’, që do të thotë se zhduket krejtësisht hija në tokë dhe pas pak shfaqet nga ana e lindjes. Gjithsesi, edhe sipas këtij shpjegimi, kur hija e shtizëz zvogëlohet në maksimum, hynë koha e ndaluar në mesditë, ndërsa kur fillon rritja e hijes, hynë koha e namazit të ylesë. Imam Neveviu e shpjegon kështu: “Domethënë: kur hija ndodhet përballë me shtizën në drejtim të veriut, kur ajo nuk anon as nga lindja e as nga perëndimi, e kjo është koha kur dielli ndodhet në kupën e qiellit”. Nga shpjegimi i Neveviut ne mësojmë një mënyrë tjerë për të dalluar kohën e ndaluar në mesditë, si dhe hyrjen e kohës së ylesë, e këtë mënyrë e sqarova në shënimin e mëparshëm. Në fakt, rezultati i të dyja mënyrave është i njëjtë, por është më e lehtë dhe më praktike të dallohet koha nëpërmjet shkurtimit dhe rritjes së hijes.

[3] Hatabi ka sqaruar se ndezja e zjarrit të xhehenemit, të qenit e diellit ndërmjet dy anëve të kokës së shejtanit dhe të tjera gjëra të ngjashme të cilat përmenden si arsyetim për ndalimin e diçkaje, këto pra janë gjëra që nuk kapen realitetet e tyre me shqisa dhe me sy, por ne e kemi detyrë ti besojmë [Aunul Mabud 4/116].  Domethënë, ne e kemi detyrë t’ besojmë ashtu siç janë përmendur pa u thellluar në realitetin e tyre dhe pa kërkuar të kapim apo të shpjegojmë realitetin e tyre.

[4] Autorët e dy librave të fundit e sjellin si një mendim në medhhebin hanbeli.

[5] Në krahinën e Hizhazit (Mekë dhe Medine), përshembull, kur shfaqet disku i diellit nuk ka rreze dhe ngjyrën e ka të kuqe, e mbasi ngrihet disi nga vija e horizontit fillon të zbardhet disku, të përhapen rrezet dhe të bjerë hija në tokë. Ndërsa në vendet tonë për shkak të terrenit malorë dhe ndoshta edhe për shkak të largësisë nga ekuatori, me tu shfaqur disku i diellit, fillon përhajpja e rrezeve dhe bie hija në tokë.

[6] Shu’be, shërbëtori i Ibn Abasit, tregon: Abdullah Ibn Abasi më thoshte: A ra hija? Kur i thoshja: po, ai çohej dhe falte namaz. Shënon Ibn Ebi Shejbe, por senedi është i dobët.